hece ölçüsü

• türkçe ile mükemmel bir uyum içerisindedir.
  
  hece ölçüsü, mısralar arasındaki hece sayısı eşitliğine dayanır. türkçede uzun ünlü bulunmadığından dolayı (eski türkçede var olan ve bugün bazı etkilerini hâlâ görmekte olduğumuz uzun ünlüleri hariç tutuyorum) bu, aynı zamanda ses eşitliği demektir.
  
  hece ölçüsünün önemli bir parçasının duraklar olduğunu da hatırlatmak gerek. gerçi, cahit sıtkı tarancı gibi şairler, hece veznini duraksız kullanarak ortaya oldukça iyi neticeler çıkarmışlardır. fakat genel itibariyle ele alırsak, durakların hece ölçüsü için önemli bir standart oluşturduğunu kabul etmek gerek.
  
  bu yüzden, hece ölçüsü ile yazılmış iyi bir şiirin tek özelliği mısraların birbiri ile eşit sayıda hece içermesi değil; aynı zamanda, şiir okunurken bu hecelerin belirli bir düzende birbirinden ayrılmasıdır.
  
  fazla sayıda form var. ancak yaygın olanlar şunlardır:
  
  4+3'lük 7'li hece vezni.
  
  4+4'lük 8'li hece vezni.
  
  6+5'lik 11'li hece vezni.
  
  7+7'lik 14'lü hece vezni.
  
  iki duraklı vezinlerin olduğunu da söyleyelim.
  
  necip fazıl kısakürek'in hakir gördüğü kısa heceler mısralara eşit sayıda dağıldığında ve bu dağılım okuma esnasında belirli bir düzende parçalara ayrılabildiğinde, kısacası hece ölçüsü ustalıkla kullanıldığında, bu ölçü ile yazılmış bir şiirin göze batan ilk özelliği ritmi olacaktır. bu, şiirin anlatım gücüne fonetik olarak büyük bir katkı sağlar.
• neredeyse bütün karadeniz türküleri'nin hece ölçüsü 7'dir.
• (bkz: montaj dili ve edebiyatı)
  
  .
• halk edebiyatinda gorulen bu ozelligin ortaya cikmasinin nedeni siirlerin saz esliginde seslendiriliyor olmasidir. bazi siirlerde misarlarda hece sayilari bir eksik veya bir fazla olabilir, bu durumda panige dusmemek, ilgili dizede bir kelimenin ses degisimine ugrasmis olabilecegini goz onunde bulundurmak gereklidir.
• speedy soyler bu hayat fani
  her yanimizda var bir cani
  bu siir bitsin yetti gayri
  bir kac mani duzeyim bari
  
  metin uzerinde calisirsak; sesli harfler sayilarak siirin olcusunun 9lu hece olcusu oldugu anlasilacaktir. kolaydir, pratiktir, asiklar ve halkin bagrindan cikan sanatcilar bu olcuyu tercih ederler
• şiirde milli ölçümüzdür. hece sayma esasına dayanır.
  
  bu vezin daha çok halk şairleri ya da milli mücadele dönemi şairleri tarafından kullanılmıştır.
  saf şiirin temsilcilerinden ahmet haşim, "köylü vezni" demek suretiyle kendisini aşağılar; iter, kakar.
  mehmet akif ersoy da halka dönük bir şair olmasına karşın, enteresandır, hece veznini yetersiz bulur ve kullanmaz.
  
  ha, hakikaten yetersiz midir? ben sanmam. sanana da mani olmam.
• bazı büyük şairlerin saçma gördüğü, dalga geçtiği ölçüdür. cenap şahabettin hece ölçüsüne "parmak hesabı" demiş, ahmet haşim de "köylü vezni" olarak nitelendirmiştir. sadece ölçüyü tutturmak için şiire kelime eklemek gerçekten de saçma, ahengi bozabiliyor.
• hece ölçüsüyle yazılmış şiir hece ölçüsüyle yazılmıştır. bir şiirde hece ölçüsü varsa hece ölçüsü vardır.
  
  misal sezai karakoç öldü diye mona roza'sı debe'ye girmiş. şiir böyle:
  
  mona roza, siyah güller, ak güller
  geyve'nin gülleri ve beyaz yatak
  kanadı kırık kuş merhamet ister
  ah, senin yüzünden kana batacak
  mona roza, siyah güller, ak güller
  
  ulur aya karşı kirli çakallar
  ürkek ürkek bakar tavşanlar dağa
  mona roza, bugün bende bir hal var
  yağmur iğri iğri düşer toprağa
  ulur aya karşı kirli çakallar
  
  açma pencereni perdeleri çek
  mona roza seni görmemeliyim
  bir bakışın ölmem için yetecek
  anla mona roza, ben bir deliyim
  açma pencereni perdeleri çek
  
  zeytin ağaçları söğüt gölgesi
  bende çıkar güneş aydınlığa
  bir nişan yüzüğü, bir kapı sesi
  seni hatırlatıyor her zaman bana
  zeytin ağaçları, söğüt gölgesi
  
  zambaklar en ıssız yerlerde açar
  ve vardır her vahşi çiçekte gurur
  bir mumun ardında bekleyen rüzgar
  ışıksız ruhumu sallar da durur
  zambaklar en ıssız yerlerde açar
  
  ellerin ellerin ve parmakların
  bir nar çiçeğini eziyor gibi
  ellerinden belli oluyor bir kadın
  denizin dibinde geziyor gibi
  ellerin ellerin ve parmakların
  
  zaman ne de çabuk geçiyor mona
  saat onikidir, söndü lambalar
  uyu da turnalar girsin rüyana
  bakma tuhaf tuhaf göğe bu kadar
  zaman ne de çabuk geçiyor mona
  
  akşamları gelir incir kuşları
  konar bahçenin incirlerine
  kiminin rengi ak, kimisi sarı
  ahhh! beni vursalar bir kuş yerine
  akşamları gelir incir kuşları
  
  ki, ben, mona roza bulurum seni
  incir kuşlarının bakışlarında
  hayatla doldurur bu boş yelkeni
  o masum bakışlar su kenarında
  ki, ben, mona roza bulurum seni
  
  kırgın kırgın bakma yüzüme roza
  henüz dinlemedin benden türküler
  benim aşkım sığmaz öyle her saza
  en güzel şarkıyı bir kurşun söyler
  kırgın kırgın bakma yüzüme roza
  
  artık inan bana muhacir kızı
  dinle ve kabul et itirafımı
  bir soğuk, bir garip, bir mavi sızı
  alev alev sardı her tarafımı
  artık inan bana muhacir kızı
  
  yağmurlardan sonra büyürmüş başak
  meyvalar sabırla olgunlaşırmış
  birgün gözlerimin ta içine bak
  anlarsın ölüler niçin yaşarmış
  yağmurlardan sonra büyürmüş başak
  
  altın bilezikler, o kokulu ten
  cevap versin bu kanlı kuş tüyüne
  bir tüy ki, can verir bir gülümsesen
  bir tüy ki, kapalı gece ve güne
  altın bilezikler, o kokulu ten
  
  şimdi bir iki kıta okuduğun zaman bu şiirde hece ölçüsü olduğunu anlıyorsun. bu şiirin her bir mısrası 11 heceden oluşuyor. ama o da ne, birdenbire araya şu mısra giriyor: "bende çıkar güneş aydınlığa" e bu 10 hece? 11'li hece ölçüsüyle yazılmış şiirde, eğer ki şair kazma değilse, 10 heceli mısra olmaz. bu hece ölçüsüyle yazılmış her şiir için geçerlidir. ben bu şiirin orijinalini bilmiyorum ama bu mısranın aktaranın hatası olduğunu bilmem için şiirin orijinalini bilmeme gerek yok. özellikle internetle birlikte eline klavye alan her sığır bir yerden bir yere şiir aktarabildiği için bu şiirler böyle böyle aşırı derecede yanlış aktarılmaya başlandı ve hece ölçüsü de bu şekilde doğranıyor. artık o kadar çok denk gelmeye başladım ki bu saçmalığa, buraya konuyla ilgili bir not düşmek istedim.
  
  hatalı yerlerini tahminimce 11 mısra olacak şekilde düzeltiyorum, orijinaline erişimi olan istiyorsa doğrulayabilir.
  
  bende çıkar güneş aydınlığa => bende çıkar güneş aydınlığına
  seni hatırlatıyor her zaman bana => seni hatırlatır her zaman bana
  ellerinden belli oluyor bir kadın => ellerinden belli olur bir kadın
  konar bahçenin incirlerine => konarlar bahçenin incirlerine
  
  başka başka yazım hataları da var da burada konu hece ölçüsü olduğu için onlara dokunmadım. hece ölçüsüne saygı duyalım diyerek bu entry'mi sosyal mesajla kapatıyorum.
• ziya gökalp'in millî veznimiz dediği şiir ölçüsü. diğer ölçülere göre türkçe'nin fonetiğine, dil yapısına daha uygun olduğu kanaatindeyim.
• (bkz: faruk nafiz çamlıbel)